Signalen van kindermishandeling en huiselijk geweld

Terminologie:
Als we schrijven ‘pleger’ of ‘slachtoffer’ bedoelen we steeds pleger- of slachteroffer van de feiten die in Nederland huiselijk geweld en kindermishandeling worden genoemd. Slachtoffers van geweld in huis kunnen zelf pleger worden van geweld in de thuissituatie. Herhaling van het geweld in de nieuwe generatie wordt ook wel intergenerationeel geweld genoemd.

De signalen zijn opgebouwd uit 5 categorieën

• Kindermishandeling
• Seksueel misbruik bij kinderen
• Partnergeweld
• Ouderenmishandeling
• Eergerelateerd geweld

1. Kindermishandeling

1a. Herken signalen bij het kind
Herken je 1 of meer signalen? Dat betekent niet direct dat er sprake is van kindermishandeling. Om een beter overzicht te krijgen van de situatie, helpt het de signalen op een rijtje te zetten.

Hoe ziet het kind eruit?

• Heeft vaak buikpijn, hoofdpijn of valt flauw
• Komt aan in gewicht of valt juist af
• Ziet er moe uit
• Is vaak of lang ziek
• Heeft vieze haren of een slecht verzorgd gebit
• Heeft blauwe plekken, wonden of littekens
• Draagt vieze of kapotte kleding en schoenen

Hoe gaat het kind om met anderen?

• Leeft in ‘een eigen wereldje’
• Wil veel aandacht of is bang om alleen te zijn
• Neemt geen vriendjes mee naar huis
• Is bang voor bepaalde plekken of mensen
• Wil niet aangeraakt worden
• Kijkt weg bij oogcontact

In welke situaties komt het kind terecht?

• Kan (ineens) niet (meer) meekomen met leeftijdsgenoten
• Is vaak te laat op school of zelfs afwezig
• Voert taken uit die niet bij de leeftijd passen
• Is vaak alleen
• Heeft honger, ontbijt niet of neemt geen lunch mee

Hoe gedraagt het kind zich?

• Is snel afgeleid
• Is overdreven druk of juist overdreven rustig
• Gaat vaak tegen de regels of volwassenen in
• Is vaak overdreven vroeg of blijft lang rondhangen op school
• Zegt negatieve dingen over zichzelf, anderen of de wereld
• Speelt gewelddadige of seksuele situaties na
• Wordt snel boos en gaat dan slaan, schoppen of bijten
• Steelt of maakt spullen stuk
• Gebruikt alcohol of drugs

1b. Herken signalen bij de volwassene
Herken je 1 of meer signalen? Dat betekent niet direct dat er sprake is van kindermishandeling. Om een beter overzicht te krijgen van de situatie, helpt het de signalen op een rijtje te zetten.

Hoe gaat de volwassene met het kind om?

• Klaagt over het kind
• Troost het kind niet
• Houdt het kind vaak thuis
• Geeft het kind zoveel regels dat het weinig mag
• Geeft het kind taken die niet bij de leeftijd passen
• Schreeuwt tegen het kind
• Scheldt het kind uit
• Raakt het kind op een harde manier aan
• Slaat, schopt of duwt het kind wanneer er iets aan de hand is

Hoe zit de volwassene in z’n vel?

• Zegt dat hij of zij het kind niet aankan
• Doet alsof het hem of haar niet uitmaakt hoe het met het kind gaat
• Zegt negatieve dingen over zichzelf, anderen of de wereld
• Heeft verantwoordelijkheid voor het kind én gebruikt drank en drugs

Hoe gaat het in het gezin?

• Heeft weinig contact met anderen of andere gezinnen
• Er is vaak ruzie thuis
• Gezinsleden worden vaak ziekgemeld of zijn ziek
• Is vaak verhuisd of verhuist vaak met het gezin

Hoe gaat de volwassene met anderen om?

• Komt afspraken niet na
• Praat liever niet met leraren of begeleiders
• Gaat tegen adviezen van school of andere organisaties in
• Heeft vaak contact met hulporganisaties
• Gaat steeds naar andere dokters en ziekenhuizen
• Zegt nee tegen medische of geestelijke hulp voor het kind

2. Seksueel misbruik bij kinderen

Kinderen die seksueel misbruikt zijn, geven daarover lichamelijk en geestelijk signalen af. Maar die signalen zijn niet altijd kenmerkend voor seksueel misbruik. Ze kunnen ook het gevolg zijn van andere problemen.

2a. Herken de signalen bij het kind (0 tot 18 jaar)
Voor buitenstaanders is het moeilijk de signalen van seksueel misbruik te herkennen bij een kind. Wel zijn er signalen waar u op kunt letten. In de volgende situaties kan sprake zijn van seksueel misbruik:

• Angstsignalen: schrikreacties bij aanraking, angst voor een bepaalde persoon, opnieuw bedplassen of duimzuigen bij kinderen
• Algemene gedragssignalen: plotse verandering in gedrag zoals slaapproblemen, eetproblemen, concentratiestoornissen, prikkelbaarheid
• Seksuele signalen: zich niet durven of willen uitkleden, afkeer van seks of juist overmatige interesse in seks, relaties opzoeken waarin de vroegere misbruiksituaties zich herhalen
• Lichamelijke signalen: zwelling of verwondingen aan geslachtsdelen, soa’s, ongeplande zwangerschap

2b. Pleger van seksueel misbruik

Kindermisbruik, pedoseksualiteit en incest
In tegenstelling tot wat men soms denkt, heeft de pleger van kindermisbruik niet altijd pedofiele voorkeuren. Kindermisbruik gebeurt vooral binnen de familie, maar kan ook daarbuiten voorkomen: bv. in de sportclub of op school.

Pedoseksualiteit
Als een volwassen persoon zich aangetrokken voelt tot kinderen, spreken we over pedofilie. Een pedofiel is zeker niet altijd een kindermisbruiker. Maar een minderheid van de mensen met pedofiele neigingen gaat effectief over tot seksueel misbruik van kinderen. Pas dan spreken we ook over pedoseksualiteit.

Incest
Kindermisbruik binnen de familie, oftewel strafbare incest, is een vaak voorkomend seksueel misdrijf. De feiten kunnen gaan om het verplichten tot masturbatie tot het kind dwingen tot seks met penetratie. Incestueus kindermisbruik kan eenmalig zijn, maar ook jarenlang duren.

De plegers zijn vaak mannen: vaders, broers, ooms. Soms is de pleger een vrouw: een moeder, zus of tante. In nieuw samengestelde gezinnen kunnen ook de nieuwe partner en hun kinderen plegers zijn.

Bij 19 op 20 van de gevallen van kindermisbruik is de pleger een man.

Plegers kunnen naar de buitenwereld heel innemend, vriendelijk en behulpzaam zijn. Signalen kunnen zijn:

• Erg graag alleen zijn met het kind, daar situaties voor creëren 
• Het kind heel speciaal maken, zich als een vriend-vriendin opstellen
• Het kind opvallend regelmatig cadeautjes geven of geld

3. Partnergeweld

3a. Herken signalen bij een slachtoffer
Soms loopt het mis in een relatie. Als buitenstaander is het niet altijd duidelijk of er iets ernstigs aan de hand is. De signalen zijn vaak minder opvallend dan een blauwe plek. Misschien is een van beide partners extreem bezitterig, maakt iemand misbruik van de anders inkomsten, of wil een ex-partner de ander niet met rust laten. Soms reageren de partners verkeerd op elkaar. Veel gebeurt achter gesloten deuren. Check de signalen in onderstaande lijst en weet hoe partnermishandeling eruit kan zien.

Herken je 1 of meer signalen? Dat betekent niet direct dat er sprake is van mishandeling. Je kunt er bijvoorbeeld op letten of bepaald gedrag langere tijd achter elkaar voorkomt. Of juist zien dat iemand erg is veranderd. Om beter overzicht te krijgen van de situatie, helpt het om de signalen in je mobiel of agenda op een rijtje te zetten.

Hoe ziet het slachtoffer eruit?

• Ziet er moe uit of is vaak ziek
• Draagt bedekkende kleding (om wonden te verbergen)
• Verandert plotseling van uiterlijk of kleding
• Lijkt vaak onrustig of nerveus
• Heeft blauwe plekken, kneuzingen of andere wonden

Hoe gedraagt het slachtoffer zich?

• Verdedigt de partner
• Doet alsof er niks bijzonders aan de hand is
• Gedraagt zich opvallend anders als de partner erbij is
• Wordt religieus(er) of heeft opeens een andere, sterke mening
• Is plotseling overdreven druk of juist overdreven rustig
• Vindt zichzelf niets waard en zegt negatieve dingen over zichzelf of anderen
• Is zonder duidelijke oorzaak bang, boos, verward of depressief

Hoe gaat het slachtoffer om met anderen?

• Gaat plotseling minder om met vrienden of familie
• Ontwijkt vragen over hoe het gaat of geeft onduidelijke antwoorden
• Zegt afspraken op het laatste moment af
• Kijkt weg bij oogcontact
• Schrikt als hij of zij wordt aangeraakt

In welke situaties komt het slachtoffer terecht?

• Het is lastig om hem of haar alleen te spreken
• Heeft geen verklaring voor verwondingen of kapotte spullen
• Heeft geen eigen geld, heeft schulden of heeft de partner nodig bij financiën
• Gaat vaker naar de huisarts en gebruikt slaapmiddelen of pijnstillers
• Gebruikt regelmatig verdovende middelen zoals alcohol of drugs
• Doet veel of (mag) juist weinig in het huishouden doen

Wat doet de partner van het slachtoffer?
Bij mishandeling is niet altijd sprake van kwade wil. Soms zorgen andere problemen voor stress of ruzie en slaat de situatie om in mishandeling

3b. Herken signalen bij de pleger

Huiselijk geweld is niet goed te praten. Toch gaat het niet altijd om kwade wil. Soms wordt een situatie iemand te veel. Misschien zijn er geldproblemen, heeft iemand psychische problemen of zijn er moeilijkheden met drank of drugs. Eén ding is vaak duidelijk: het is geen gezonde relatie en de partners hebben hulp nodig. Check daarom de signalen in onderstaande lijst. Want als je weet hoe partnermishandeling eruit kan zien, kun je iets doen.

Herken je 1 of meer signalen? Dat betekent niet direct dat er sprake is van mishandeling. Je kunt er bijvoorbeeld op letten of bepaald gedrag langere tijd achter elkaar voorkomt. Om beter overzicht te krijgen van de situatie, helpt het om de signalen op een rijtje te zetten.

Hoe gaat de pleger om met zijn of haar partner?

• Speelt de baas over de partner
• Heeft kritiek op de partner in het bijzijn van anderen
• Geeft de partner de schuld van zijn of haar problemen
• Is extreem jaloers of bezitterig
• Scheldt of schreeuwt tegen de partner
• Bedreigt de partner
• Slaat, schopt of raakt de partner ruw aan
• Negeert de partner

Hoe gaat de pleger met anderen om?

• Probeert altijd gelijk te krijgen en wordt boos als dit niet lukt
• Houdt vrienden of familie bij de partner vandaan
• Houdt weinig rekening met anderen
• Behandelt huisdieren slecht

In welke situaties komt de pleger terecht?

• Heeft geen verklaring voor kapotte spullen
• Is plotseling langere tijd onbereikbaar
• Heeft schulden of komt moeilijk rond
• Gebruikt regelmatig verdovende middelen zoals alcohol of drugs

Hoe zit de pleger in z’n vel?

• Denkt dat iedereen tegen hem of haar is
• Is ongeduldig of snel geïrriteerd
• Doet alsof er niks aan de hand is
• Zegt het niet meer aan te kunnen
• Ziet er vermoeid uit
• Is in zichzelf gekeerd of kan juist moeilijk alleen zijn
• Zegt negatieve dingen over zichzelf of anderen

Zijn er kinderen bij betrokken?
Je zorgen maken om huiselijk geweld, is niet niks. Helemaal als er ook kinderen in de buurt zijn. Misschien wordt het kind zelf ook mishandeld. Of ziet het kind elke dag hoe zijn ouders elkaar behandelen.

4. Ouderenmishandeling

4a. Herken de signalen bij een oudere

Ouderen moeten zich veilig voelen en veilig zijn. Toch heeft 1 op de 20 ouderen te maken met mishandeling. Waarschijnlijk denk je daarbij direct aan blauwe plekken, maar wist je dat bijvoorbeeld financieel misbruik, verwaarlozing en verbaal geweld ook onder mishandeling vallen? Check de signalen in onderstaande lijst en weet hoe ouderenmishandeling eruit kan zien.
Herken je 1 of meer signalen? Dat betekent niet direct dat er sprake is van mishandeling. Je kunt er bijvoorbeeld op letten of bepaald gedrag langere tijd achter elkaar voorkomt. Of juist zien dat de oudere erg is veranderd. Om beter overzicht te krijgen van de situatie, helpt het om de signalen op een rijtje te zetten.

Hoe ziet de oudere eruit?

• Is versufter of lusteloos (door verkeerd medicijngebruik)
• Heeft (onverzorgde) wonden, bijvoorbeeld door te veel in bed liggen
• Heeft (plotseling) een slechte hygiëne, zoals vieze haren of een onverzorgd gebit
• Ziet er moe uit, valt af of is lang ziek
• Is ondervoed en heeft vaak honger of valt flauw
• Is uitgedroogd, heeft veel dorst en hoofdpijn en plast weinig
• Heeft blauwe plekken, schrammen, striemen of littekens

Hoe gaat de oudere om met anderen?

• Is bang voor bepaalde plekken of mensen
• Wil niet meer aangeraakt worden
• Kijkt weg bij oogcontact

In welke situaties komt de oudere terecht?

• Heeft de deuren vaak op slot
• Heeft onverklaarbare schulden of een huurachterstand
• Kan geldopnames niet verklaren
• Raakt waardevolle spullen uit huis kwijt
• Verandert zijn of haar testament ineens
• Het is lastig om hem of haar alleen te spreken
• Als er veel wordt gepind met een bankpas betekent dat natuurlijk niet altijd dat er sprake is van financieel misbruik

Hoe is het gedrag van de oudere veranderd?

• Kan zich slechter dan anders op een taak of gesprek focussen
• Is zonder duidelijke oorzaak bang, boos, verward of depressief
• Is (plotseling) overdreven druk of juist overdreven rustig
• Vindt zichzelf niets waard en zegt negatieve dingen over zichzelf of anderen
• Doet alsof er niks bijzonders aan de hand is

4b. Herken de signalen bij een pleger
Ouderenmishandeling gaat niet altijd om kwade wil. Soms wordt de zorg over de oudere iemand te veel. Of deze persoon weet niet goed hoe je met de situatie om kunt gaan. Daardoor kunnen goede bedoelingen langzaam omslaan in verwaarlozing of mishandeling. Maar ook financieel misbruik van ouderen komt veel voor. Check de signalen in onderstaande lijst en weet hoe ouderenmishandeling eruit kan zien.

Herken je 1 of meer signalen? Dat betekent niet direct dat er sprake is van mishandeling. Je kunt er bijvoorbeeld op letten of bepaald gedrag langere tijd achter elkaar voorkomt. Of juist zien dat de pleger ineens niet lekker in zijn of haar vel zit. Om beter overzicht te krijgen van de situatie, helpt het om de signalen in je mobiel of agenda op een rijtje te zetten.

Hoe gaat de pleger om met gevoelens van de oudere?

• Negeert de oudere of troost de oudere niet
• Bedreigt de oudere
• Scheldt of schreeuwt tegen de oudere
• Vernedert de oudere of behandelt de oudere als een klein kind
• Houdt de oudere zo veel mogelijk thuis of stuurt bezoek weg
• Betrekt de oudere niet bij beslissingen die over het leven van de oudere gaan

Hoe behandelt de pleger de oudere lichamelijk?

• Verwaarloost de oudere
• Houdt de oudere rustig met (de verkeerde dosis) medicijnen
• Raakt de oudere op een ruwe manier aan
• Slaat, schopt of duwt de oudere
• Sluit de oudere op

Hoe gaat de pleger met eigendommen van de oudere om?

• Houdt (financiële) post aan de oudere voor zichzelf
• Heeft veel belangstelling voor eigendommen van de oudere
• Wil niet praten over de financiële situatie van de oudere
• Steelt eigendommen van de oudere
• Wil betaald worden voor de hulp aan de oudere

Hoe gaat de pleger met anderen om?

• Houdt dokters of andere verzorgers bij de oudere uit de buurt
• Gaat tegen de adviezen van dokters of andere verzorgers in
• Gaat steeds naar andere dokters en ziekenhuizen
• Zegt nee tegen medische of geestelijke hulp voor de oudere

Hoe zit de pleger in z’n vel?

• Zegt dat hij of zij de zorg voor de oudere niet aankan
• Klaagt over de oudere
• Ziet er vermoeid uit
• Klaagt over slechte slaap, hoofdpijn of stress
• Doet alsof het hem of haar niet uitmaakt hoe het met de oudere gaat
• Zegt negatieve dingen over zichzelf, anderen of de wereld

5. Eergerelateerd geweld

Bij eergerelateerd geweld gaat het om de eer, je morele reputatie. Ieder mens heeft gevoelens van eer. Los van afkomst en de cultuur waarin je bent grootgebracht. Stel je voor, je bent de zus van Jos B., die verdacht wordt van de moord op Nicky Verstappen. Met welke problemen heb je dan te maken? Hoe bescherm je je eer, d.w.z. je morele reputatie?

Het begrip eergerelateerd geweld is de overkoepelende term voor alle vormen van dwang, psychisch en fysiek geweld om te voorkomen dat een lid van de familie een ‘misstap’ zet die de familie-eer in de gemeenschap kan schaden en alle geweld tegen de (vermeende) ‘eerschender’ om de geschonden eer te herstellen.

Het is heel lastig om specifieke signalen te benoemen die kunnen duiden op (de dreiging) van eergerelateerd geweld. Over het algemeen geven de situaties waarbij de eer in optiek van een of meerdere personen geschonden is, veel stress. Stress kan zich op diverse manieren uiten zoals:

• Regelmatig ruzie
• Slecht slapen
• Gespannen lichaam
• Hoofdpijn en/of buikpijn